Op weg naar huis vanaf het vliegveld mis ik Bosnië en Herzegovina al. Een land waar zelfs een autorit bijzonder is. Eindeloze bossen vol rode en goudgele bladeren, kronkelende wegen door bergen en dalen, dorpjes die ineens opduiken, vaak met een enorm fort op de heuvel erboven. Het was ruig, afwisselend en mooier dan verwacht.
Onze herfstvakantie in Bosnië en Herzegovina was een reis vol contrasten: ruïnes en nieuwe cafés, herinneringen aan oorlog naast optimisme. In dit blog vertel ik hoe onze route door Bosnië en Herzegovina eruitzag. Een bestemming die, nu reizen steeds duurder en drukker wordt, nog voelt als reizen van vroeger: puur, gastvrij en betaalbaar.
Bosnië en Herzegovina, hoe kom je erop?
Het was niet zo dat we meteen wisten: we gaan naar Bosnië en Herzegovina. Het is ook geen bestemming waar je vaak andere gezinnen over hoort, of die je voorbij ziet komen bij influencers. Uiteindelijk was het vooral een gelukkige samenloop van omstandigheden dat we er terechtkwamen.
Deze herfstvakantie kon Marcel mee, iets wat bijna nooit lukt. We wilden graag iets leuks doen, samen met onze dochter van twaalf. Alleen waren we dit jaar ook al in Zuid-Korea en Vietnam geweest, dus het moest wel een beetje budgetvriendelijk blijven. In mijn hoofd viel een vliegvakantie daardoor eigenlijk af. Maar ik blijf het leuk vinden om te spelen met zoekfuncties, zoals de overal-optie van Skyscanner, waarbij je ziet waar je op een bepaalde dag goedkoop heen kunt vliegen. En dan niet alleen vanaf Amsterdam, maar ook vanaf kleinere vliegvelden en vanuit Duitsland. Zo vond ik betaalbare tickets naar Sarajevo en mijn nieuwsgierigheid was direct gewekt.
Spoiler: voor alles samen: vliegtickets, parkeerkosten, autohuur, accommodaties, eten, entreegelden en zelfs souvenirs, betaalden we nog geen € 650 per persoon.
Ooit was ik al eens in Bosnië en Herzegovina geweest. Ik was toen zwanger van onze dochter. Natuurlijk was ik dolblij, maar het was ook spannend. Eén van de dingen waar ik me zorgen over maakte, was hoe het verder zou gaan met mijn reispassie. Zoveel mensen zeiden destijds “dat reizen van jullie zal nu wel voorbij zijn”.
Als een soort laatste reis van mijn oude leven ging ik in mijn eentje tien dagen backpacken door de Balkan. In Sarajevo werd ik geraakt door de persoonlijke verhalen van mensen van mijn leeftijd, die als kind de oorlog hadden meegemaakt. In Mostar liep ik rond tijdens een hittegolf van 42 graden, niet ideaal als je zwanger bent, en verder zag ik het land vooral vanuit het raam van de trein. Ik weet nog dat ik dacht “wat is het hier mooi, ooit kom ik terug”.
Nu was het zover, samen met mijn man en dochter. Eerlijk is eerlijk, dit is geen bestemming vol kindervermaak en de meeste stadjes zijn absoluut niet buggyproof. Maar voor actieve gezinnen met oudere kinderen in de laatste jaren van de basisschool of met tieners is het een geweldige bestemming. Er waren heel veel leuke dingen, aldus mijn dochter. “Je kan er mooi wandelen, er waren schattige katjes, het was fijn weer en ik vond dat van de oorlog ook interessant.”
De route voor deze reis bedachten we zelf door simpelweg op de kaart te kijken. Ik pikte een Bradt-gids op over Bosnië en Herzegovina en alle accommodaties vonden we online.
Onze route voor een week in Bosnië en Herzegovina
Watervallen en forten in Travnik en Jajce
We hadden een vroege vlucht, wat wel even pijn doet. Zeker voor onze puber, maar in het vliegtuig kunnen we gelukkig nog een dutje doen. Auto ophalen, bagage achterin en gaan. De eerste stop is Travnik, voor een vroege lunch.
Travnik is een stad met een middeleeuws fort hoog boven de huizen en smalle straatjes die tegen de helling zijn gebouwd. Langs het water van Plava Voda zitten kleine restaurants waar je buiten kunt eten. Vandaag is het bewolkt, dus we kiezen voor binnen. Cevapi, de lokale specialiteit: vlees met brood. Bosnië en Herzegovina is sowieso echt een vleesland.
Vanaf Travnik rijden we verder naar Jajce, een van de mooiste stadjes van het land. De waterval midden in het centrum is de meest gefotografeerde plek, maar wij vonden juist de wandeling naar het fort het leukst. Er lopen wat lokale stelletjes en verder is het stil. Onze dochter besluit ons een rondleiding te geven en verzint hoe alles er vroeger uit moet hebben gezien.
Ook de meren net buiten de stad zijn een mooie plek voor een korte wandeling. Onderweg zie je her en der oude watermolens en uitkijkpunten over het meer. De herfstkleuren maken het landschap extra mooi, met bomen die variëren van geel tot dieprood. We duiken vroeg ons bed in om even bij te slapen.
Werelderfgoed brug in Mostar
De route naar Mostar is prachtig. De weg slingert langs rivieren en bergpassen, met onderweg steeds weer uitzicht op valleien vol herfstkleuren. In Mostar merken we meteen dat we weer in een andere wereld zijn. De stad voelt zuidelijker, warmer ook. De jassen gaan uit en we zitten lekker in onze T-shirts op een terras.
We wandelen door de smalle straatjes van het oude centrum, waar winkeltjes vol koperwerk, mozaïeken, sieraden en geurtjes zich afwisselen met kleine cafés. Onze dochter ziet veel te veel leuke dingen dus we geven haar een klein shopbudget. Zo houd je een tiener op reis happy.
De oude brug blijft bijzonder, zeker als je bedenkt dat hij tijdens de oorlog volledig is verwoest en daarna opnieuw is opgebouwd. Mostar is druk, het is de meest bezochte stad van het land. Toeristen hier zijn grote tourgroepen uit Azië die in een week een rondje Europa doen, en bezoekers uit de Golfstaten die hier komen voor de halalvriendelijke sfeer, het islamitische erfgoed en de natuurlijke omgeving. Des te meer reden om hier te overnachten, want zodra de dagjesmensen vertrekken kun je in alle rust door de straatjes slenteren.
Buiten het oude centrum is het een ander gezicht. We zien lokale bewoners die op deze zonnige zondag massaal buiten zijn, wandelen, koffie drinken en met familie afspreken. Vanaf de stad rijden we omhoog naar Fortica Hill, een populaire plek om Mostar van bovenaf te bekijken. De heuvel ligt op zo’n 500 meter hoogte en is bereikbaar via een smalle, bochtige weg. Boven vind je een glazen skywalk en een restaurant. Voor adrenaline liefhebbers is er ook een zipline en een via ferrata, nu in het naseizoen is die alleen op reservering geopend.
Naar de kust via watervallen en een vestingdorp
Vanuit Mostar rijden we in zuidelijke richting. De omgeving wordt steeds groener en de bergen maken langzaam plaats voor valleien met olijfbomen en wijngaarden. Onze eerste stop is Blagaj, op maar een kwartier rijden van de stad. Aan de rand van het dorp ligt de bekende Dervish-kloosterwoning, gebouwd tegen de rotswand aan de bron van de rivier Buna.
Verderop ligt Počitelj, een oud vestingdorp dat tegen de heuvel is gebouwd. Het is er stil als we aankomen. We klimmen langzaam omhoog naar de toren voor uitzicht over de Neretva-vallei. We worden vergezeld door een lokaal hondje die onze dochter direct wil adopteren, want “zoooo schattig”. De stenen huizen, oude minaret en het uitzicht maken het een van de mooiste plekken van de dag.
Daarna rijden we door naar de Kravice-watervallen, een van de bekendste natuurplekken van Bosnië en Herzegovina. In de zomer kun je hier zwemmen, maar nu is het water te koud. Toch is het indrukwekkend om te zien hoe de watervallen over het halfronde rotsplateau naar beneden storten.
Aan het eind van de dag komen we aan in Neum, de enige kustplaats van het land. We vinden een restaurant en eten heerlijke pizza met uitzicht op het water. De ondergaande zon met de licht zoute zeelucht maakt het vakantiegevoel compleet. Verder is het een vrij lelijke en in het naseizoen uitgestorven badplaats. Voor ons vooral een praktische tussenstop, na een lange dag onderweg is het fijn om even aan zee te zijn.
Het letterlijk hoogtepunt: Sutjeska Nationaal Park
We rijden weer het binnenland in, want we willen naar het Sutjeska Nationaal Park. Onderweg stoppen we in Stolac, een stadje die bekendstaat om haar lange geschiedenis. Net buiten het centrum liggen eeuwenoude graven die op de werelderfgoedlijst staan. En we bekijken de resten van Daorson, een Illyrische nederzetting uit de oudheid. Ook hier weer een groot fort boven de stad. We dwalen in ons eentje tussen de muren door terwijl onze dochter enthousiast bedenkt hoe het er vroeger moet hebben uitgezien. Kastelen blijven een succes bij kinderen, hoe vervallen ze soms ook zijn.
Voor de lunch vinden we een bijzonder plekje: een oude molen met uitzicht op een kleine waterval, bijna een mini-Kravice. We eten buiten terwijl het water onder ons doorstroomt.
Aan het eind van de dag komen we aan in Tjentište, een dorp in de middle of nowhere met een mini-markt en een restaurant. Ook hier slapen we weer in een appartement. In tegenstelling tot de andere plekken spreekt onze host geen woord Engels, maar met handen en voeten komen we er prima uit. Waar we ook komen, de mensen zijn vriendelijk, behulpzaam en oprecht nieuwsgierig waar we vandaan komen en wat we van hun land vinden. Van buiten lijkt het appartement niets, van binnen is het ruim, schoon en verrassend sfeervol ingericht.
Een stuk beter dan het verlaten hotel dat we even opzoeken. Met de geocache-app moeten we er een raadsel oplossen, wat ons uiteindelijk naar een geheime kamer leidt waar de cache verstopt zit. Onze dochter vindt het geweldig.
De volgende ochtend staat de wandeling naar Trnovačko Jezero op het programma. De top van de Maglić, met 2.386 meter de hoogste berg van Bosnië en Herzegovina, slaan we over. In oktober ligt er al sneeuw en de steilste route is zelfs deels een via ferrata. Wij kiezen daarom voor de lichtere route naar het hartvormige meer, dat net over de grens in Montenegro ligt.
Vanaf Tjentište rijden we bijna een uur over een onverharde weg naar de Prijevor-parkeerplaats op 1.660 meter hoogte. Diverse mensen in het dorp keken nogal sceptisch naar onze Skoda, dus huren we voor de zekerheid een jeep met chauffeur. Onderweg stoppen we bij Dragoš Sedlo, een uitzichtpunt over het oerbos Perućica en de waterval die er middenin ligt.
Vanaf de parkeerplaats dalen we langzaam af door het bos en komen uit in een brede vallei met uitzicht op de bergen. Daarna wordt het pad steiler en rotsiger. Het Trnovačko-meer ligt er vredig bij, omringd door bergtoppen met al een laagje sneeuw. De hutten en toiletten bij het meer zijn gesloten voor de winter, maar het is een fijne plek voor een lunchpauze.
Daarna klimmen we verder omhoog naar het uitkijkpunt, om het hartvormige meer in zijn geheel te zien. Dat blijkt een stuk zwaarder dan verwacht. Het pad is steil, soms meer klauteren dan wandelen. Onze dochter houdt hier echt van. Beter een klim en klauterwandeling dan een saai vlak pad. Ik ben duidelijk de langzaamste van het gezin. Hoe hoger we komen, hoe kouder het wordt en tussen de bomen ligt genoeg sneeuw voor een mini sneeuwballen gevecht. Op 1.835 meter hebben we eindelijk vrij uitzicht. Het meer ligt diep onder ons, omringd door bossen vol herfstkleuren en grijze bergtoppen. Het uitzicht is echt gaaf en we zijn trots dat we hierheen zijn gelopen.
Onderweg komen we maar één wandelaar tegen, gewapend met berenspray. Hij is helemaal uit het dorp komen lopen en vertelt dat hij verse berensporen heeft gezien. We bieden hem een plekje aan in onze jeep terug.
Aan het eind van de middag zijn we weer terug in het dorp. De warme douche en een bord eten in het restaurant smaken beter dan ooit. Het was een stevige wandeling (13,8 kilometer met 805 meter hoogteverschil), maar absoluut het hoogtepunt van de reis.
De volgende dag verlaten we het nationale park weer, maar niet zonder te stoppen bij de Pješčane Piramide. Zandformaties die je eerder verwacht in Amerika dan hier in Bosnië en Herzegovina.
Een stukje geschiedenis in Sarajevo
Onze reis eindigt in Sarajevo, een stad die ook echt wel een aantal leuke dingen te doen heeft voor gezinnen. De kabelbaan naar de berg Trebević is een aanrader. Boven heb je een mooi uitzicht over de stad en wandel je zo naar de resten van de oude bobbaan uit 1984. De baan is inmiddels overwoekerd en bedekt met graffiti, maar juist daardoor bijzonder om te zien. Vanaf hier liepen we verder naar Sunnyland, waar onze dochter zich uitleefde op de rodelbaan. Er is ook een speeltuin, een zipcoaster en twee restaurants met terras.
Als hoofdstad heeft Sarajevo natuurlijk ook de meeste musea van het land. We gaan naar een combinatie van een historisch museum, een etnografisch museum en een natuurhistorisch museum. Vooral dat laatste zorgt voor veel hilariteit, want sommige opgezette dieren lijken gemaakt door iemand die de echte versie nooit heeft gezien.
Sarajevo is ook de plek om meer te leren over de recente geschiedenis. In het Tunnelmuseum bij het vliegveld zie je foto’s, filmpjes en een kort stuk van de tunnel die tijdens de belegering de enige verbinding vormde tussen de stad en de buitenwereld. Onze dochter vond vooral de verhalen over hoe mensen voedsel en medicijnen door de tunnel smokkelden indrukwekkend.
Het Warchild-museum maakt de oorlog tastbaar door persoonlijke voorwerpen van kinderen uit die tijd. Elk voorwerp heeft een eigen verhaal, van een paar versleten schoenen tot een schommel die ooit in een kelder hing omdat buiten spelen te gevaarlijk was. Het museum geeft met pictogrammen aan welke verhalen geschikt zijn voor kinderen. Onze dochter besluit alles te lezen. Dat is soms best heftig, zoals het verhaal over een portemonneetje, het enige dat een kind nog had van zijn ouders, die omkwamen toen ze buiten koffie dronken met de buren. Het doet je beseffen hoeveel geluk wij hebben met waar we geboren zijn. Iets wat kinderen ook best mogen beseffen.
Op onze laatste avond slenteren we nog één keer door de marktwijk Baščaršija. We eten in een klein restaurant en nemen daarna de tijd om nog wat souvenirs te kopen. Een mooie afsluiting van een bijzondere reis!
Praktische tips voor en rondreis door Bosnië en Herzegovina met kinderen
Hoe kom je in Bosnië en Herzegovina
Jammer genoeg gaan er geen rechtstreekse vluchten meer vanuit Nederland naar Sarajevo. Wij vlogen vanaf Weeze naar Sarajevo. Je kunt ook vanaf Keulen/Bonn of Brussel-Charleroi vliegen. Een andere optie is vliegen naar Tuzla, dit kan vanaf december ook vanaf Maastricht.
Als je langer dan een week hebt, is zelf rijden natuurlijk ook een optie. Het klinkt misschien ver, maar het is zo’n 1400 kilometer. Goed te doen in anderhalve dag. Je kunt het land ook goed combineren met bijvoorbeeld Kroatië.
Hoe kan je het beste rondreizen?
De mooiste plekken in Bosnië en Herzegovina liggen verspreid en niet altijd dichtbij een stad of dorp. Zeker met kinderen is daarom een (huur)auto het beste. Dat geeft de vrijheid om onderweg te stoppen bij uitzichtpunten, forten of watervallen. De hoofdwegen zijn over het algemeen goed, al kom je buiten de steden soms onverharde of smalle bergwegen tegen. Wil je alleen naar Mostar en Sarajevo dan kan je ook prima met de trein of bus reizen.
Beste reistijd?
De beste reistijd voor Bosnië en Herzegovina is van mei tot en met de oktober. In het voorjaar is alles frisgroen en staan de rivieren vol water, wat het extra mooi maakt voor wandelingen en watervallen. In de zomer kan het in de steden warm worden, maar dit is juist een ideale tijd om te zwemmen in de vele meren en watervallen in het land. Ook zijn in de zomervakantie alle attracties open. Je kunt de route die wij hebben gereden uitbreiden met raften op de Drina rivier en een aantal andere extra activiteiten.
Wij waren er in de herfstvakantie en waren blij met het weer. We hadden twee dagen regen en verder lekker zonnige dagen. Hoe warm het is, hangt erg af van waar je bent. In het zuiden, waar het lager ligt, was het met temperaturen boven de twintig graden nog t-shirt weer, terwijl het in het nationale park op 1500 meter al flink kouder was en er zelfs sneeuw lag.
Natuurlijk kun je ook in de kerst- of voorjaarsvakantie naar Bosnië en Herzegovina. In de winter zijn sommige bergwegen en natuurparken minder goed bereikbaar. Je kunt dan wel wintersporten in het land. De meeste skigebieden zijn klein, maar Jahorina op een klein uurtje vanaf Sarajevo is met ruim vijftig kilometer piste een volwaardig skigebied.
Voor wie is dit een goede bestemming?
Behalve in Mostar vind je in Bosnië en Herzegovina geen massa’s toeristen. Het land is bergachtig met veel hoogteverschil en leent zich perfect voor gezinnen die graag wandelen en eropuit trekken. Verwacht weinig specifieke familieattracties zoals pretparken of dierentuinen, maar juist natuur en avontuur. In de zomer kun je er raften, kajakken en natuurlijk zwemmen in de vele meren en watervallen. Ook zijn er diverse familievriendelijke via ferrata-routes. Voor veel van deze activiteiten geldt een minimumleeftijd: voor de via ferrata’s vaak vanaf de tien jaar, en voor raften hangt het af van de waterstand, meestal vanaf twaalf jaar al kan het in de zomervakantie vaak al vanaf acht jaar.
Door de heftige geschiedenis van het land zijn er veel musea die je meer laten zien over het verleden. Mede daardoor zou ik Bosnië en Herzegovina vooral aanraden voor gezinnen met kinderen vanaf een jaar of tien. Door de hoogteverschillen en vaak ongelijke straatjes is het minder geschikt met een buggy, al gaat het met een baby of peuter in een drager natuurlijk prima.
Voor algemene tips lees onze pagina over Bosnië en Herzegovina met kinderen. Hier kan je (binnenkort) ook uitgebreidere blogs vinden over de diverse bestemmingen die we hebben bezocht.
